Kitle kaynak, bilim için iyi ama uzayı satmak değil
Ekim 2012’de İsviçreli gökbilimciler çift yıldız olan Alfa Centauri sisteminin küçük yıldızının etrafında Dünya büyüklüğünde bir gezegen saptadıklarını açıkladılar. Geleneğe uygun biçimde, gezegeni keşfeden bilim insanları ona bir de yıldızın adını takip eden alfabetik isim verdiler: Alpha Centauri Bb. Daha akılda kalıcı bir isim arayan Uwingu firması ise halka açık bir isim bulma yarışması düzenledi. İsim önermek 4.99 dolar, oy kullanmak ise 99 sentti. Elde edilen gelirin bir kısmı araştırma ve eğitim için kullanılacaktı.
Kampanya büyük başarıya ulaştı. Binlerce insan katıldı fakat aynı zamanda 1919’dan beri gökcisim-lerine isim veren Uluslararası Gökbilim Derneğinin (IAU) eleştirilerine hedef oldu: “Böylesi etkinliklerin resmi isimlendirme süreci üstünde hiçbir bağlayıcılığı yoktur.” Örgüt bu bahar aylarında, Mars’ın ilk ayrıntılı atlasını yaratmak için krater isimlendirme sertifikaları satmaya başlayan Uvvingu’ya tekrar yüklendi.
Kitle kaynak güçlü bir araç olabilir. Normalde bilim insanlarının başka türlü erişemeyeceği bir değer sunabilir. Özellikle de bütçeler küçülürken. NASAnın bilim bütçesinin bazı kısımları sırf bu yıl %10 küçüldü. En az bunun kadar önemlisi, kitle kaynağın halkın araştırmaya yönelik coşkusunu, şevkini artırması.
Geçtiğimiz yıllarda bir dizi bilim insanı Indiego-go gibi büyük kitle kaynak platformlarına ve daha küçük, bilime özgü platformlara yöneldi. Söz gelimi, Experiment.com’da şimdiye kadar 150 araştırma projesi fon buldu. Bu bakımdan Uwingo doğru yolda gözüküyor. Daha şimdiden Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneğine, Galileo Öğretmen Eğitimi Programına, Explore Mars’a ve daha nicesine 50.000 dolardan fazla para sağladı. Fakat Uwingo bilim için her ne kadar yararlı olsa da, aynı zamanda bir tehdit.
Uwingu, halkı bilimle bir araya getirmeyi görev edinmiş saygın bir kuruluş olmakla birlikte, özel bir firma olduğu için asıl amacı para toplamak. Şu anda, söz gelimi bir pizza zincirinin ya da milyarderin uzaydaki isim haklarım almasını önleyecek hiçbir kuralı yok. Peki, bunun aynı derecede saygın olmayan başka kopyaları da meydana getirmeyeceğini kim bilebilir? IAU yıllardır yıldızlara isim verenlerle mücadele ediyor; üstelik boşuna da değil. Standartlaştırılmış isimler karışıklığın önüne geçiyor ve zaten IAU’nun kuruluş amacı da bu. Sonuçta Büyük Elma ya da Hiç Uyumayan Şehir diye bildiğimiz yerin haritadaki ismi daima New York. Geçtiğimiz altı yıl içinde bilim insanları 1.790’dan fazla dış gezegen keşfetti ve daha binlercesi doğrulanmayı bekliyor. Kendi güneş sistemimizde Plüton’a, Ceres asteroidine ve bir kuyrukluyıldıza yapılan görevler bu sonbaharda sonuç vermeye başlayacak ve adlandırma standartlan çok daha önemli bir hal alacak.
Bunu demişken, Uwingu’nun şimdiye kadarki başarısı bu süreçte halka da bir yer olduğunun göstergesi. IAU daha şimdiden halkı işin içine katmak için çabalıyor. Geçtiğimiz yıl kâr amacı gütmeyen SETİ Enstitüsüyle işbirliği içinde Plüton’un iki yeni uydusuna isim bulmak için çalıştı. Sıradaki adım Uwingu gibi firmalarla birlikte çalışıp halkın fikirlerini toplamak, gözden geçirmek. Uwingu da bunun karşılığında yarışmalar düzenleyebilir; kitle kaynağı yeni araştırmaları destekleyecek bir mekanizma olarak kullanabilir. İşin doğrusu hem IAU hem de Uwingu birbirine muhtaç. Uzay bilimininse her ikisine de ihtiyacı var.
