Tamamlayıcı emeklilik adım adım geliyor

TAMAMLAYICI emeklilik tanımı ilk defa geçen yıl 11. Kalkınma Planı’nda dile getirildi. Henüz yasa ve yönetmelikler düzenlenmediği için tam bir tanım yapmak zor olsa da tamamlayıcı emeklilik ile çalışanların ve işverenlerin birlikte katkı payı ödeyeceği ve fon yönetiminin bireysel emeklilik sistemi dahilinde yapılacağı bir uygulamadan bahsedildiği anlaşılıyor. Diyeceksiniz ki, zaten çalışanlar OKS ile bireysel emekliliğe dahil edilmişti. Halen de sisteme katkı payı ödeyen 6 milyon çalışan var. Tamamlayıcı emekliliğin farkı ne? Neden yeni bir sistem kurgulanmasına ihtiyaç var?

NEDEN TAMAMLAYICI EMEKLİLİK

Arayışların arkasında yatan motivasyon uzayan ömürler nedeniyle kamu zorunlu sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emekli maaşlarının düşüklüğü. Tamamlayıcı emekliliği de içine alan bireysel emeklilik sistemiyle, kişilerin emekliliği için bugünden birikim yapması ve emekliliklerinde yaşam standartlarının korunması amaçlanıyor. Halen çalışanlar için uygulanmakta olan OKS (Otomatik Katılım Sistemi) her ne kadar zorunlu gibi algılansa da gönüllü bir uygulama. Çalışanların ücretlerinden kesilen yüzde 3 oranındaki katkı payı, bireysel emeklilik sistemindeki kişiye özel hesaplara aktarılıyor ve çalışanın tercih ettiği fonlarda yatırıma yönlendiriliyor.

Çalışan istediği zaman sistemden ayrılabiliyor. Ancak sistemde tanımlanan hak kazanma süreleri nedeniyle çoğu zaman sistemin ana teşvik unsuru olan devlet katkılarından faydalanılamıyor.

Tamamlayıcı emeklilik ile yurtdışmda ikinci basamak denilen işyeri bazlı bireysel emeklilik sistemine geçiş amaçlanıyor. Yani çalışan ve işverenin birlikte katkı payı ödediği ve çalışanın sistemden çıkışının oldukça sıkı kurallara bağlandığı bir sistem bu. Halen üzerinde çalışılan uygulamada ilk konut alımı, sağlık, evlilik, eğitim gibi nedenlerle çalışana birikiminden faydalanma olanağı verileceği ifade ediliyor. Büyük olasılıkla, çalışanın sistemdeki birikiminin tamamını alıp çıkmak yerine, birikimin belli bir bölümünün kullandırılması, yani kısmı çıkış üzerinde çalışıldığı anlaşılıyor.

KIDEM TAZMİNATLARI SORUNU

Ülkemizde kıdem tazminatları yasalarla belli kurallara bağlanmış. Ancak günlük işleyişte çalışanların kıdem tazminatlarının ödenmesinde sıkıntılar olduğu, çalışanların küçük bir kısmının kıdem tazminatlarını alabildiği biliniyor. Kıdem tazminatlarının fona aktarılması konusundaki arayışlar işçi kesimince de de işveren kesimince de pek kabul görmüyordu, işçi kesimi hem kıdem tazminatlarının miktarının düşürülmesi hem de emekliliğe kadar kıdem tazminatına hak kazanamayacağı gerekçesiyle fon düşüncesine itiraz ediyor. İşveren tarafı ise, bilançolarında kayıt olarak tuttukları kıdem tazminatlarının nakit olarak şirket dışına aktarılmasına karşı çıkıyor.

YENİ MODEL

Henüz yeni modelin nasıl olacağı konusunda net bir veri olmasa da basma yansıyanlara göre kıdem tazminatlarının ödenmesi konusu 1 Ocak 2022’ye kadar mevcut haliyle devam edecek. Yeni sistem çalışanların her yıl için bir maaş tutarındaki kıdem tazminatı hakkının korunacağı karma bir model olarak tasarlanacak. Yani kıdem tazminatı haklarının bir kısmı işverenlerde kalmaya devam edecek, bir kısmı tamamlayıcı emeklilik sistemine aktarılacak. Yılda bir maaş tutarındaki kıdem tazminatının aylığa düşen kısmı yüzde 8.33 ediyor. Bu tutarın yüzde 3:ü çalışanların ücretlerinden kesilerek tamamlayıcı emeklilik sistemine aktarılacak. Kalan yüzde 5.33’lük kısmı ise işveren nezdinde mevcut haliyle korunacak. Emeklilik hakkını kazanan çalışan çalıştığı yılların karşılığına denk gelen kıdem tazminatının işverende biriken yüzde 5.33’ünü işverenden alacak. Tamamlayıcı emeklilik sistemine aktarılan yüzde 3’lük kısmı ise çalışana toplu veya emekli aylığı şeklinde ödenecek.

Bir başka olan alternatif modelde ise çalışanlara seçme olanağı sunulacak. Sistem yine 2022 yılında işlemeye başlayacak. Tamamlayıcı emekliliği tercih eden çalışanlar sisteme yüzde 0.5, işveren yüzde 4 ve devlet sisteme yüzde 1 katkı yaparken, yüzde 0.5 puanlık da vergi indirimi yoluyla destek sağlanacak.

Geliştirilecek model nasıl olursa olsun kesilecek katkı payları BES’e entegre fon veya fonlara aktarılacak. Yeni sisteme geçildiğinde OKS uygulamadan kaldırılacak.

Yukarıdaki sistemlerden herhangi birisi benimsendiğinde evlenen kadınlar ve askerlik nedeniyle işinden ayrılan erkekler 2022 yılma kadar mevcut sistemde kıdem tazminatına hak kazanacaklar. 1 Ocak 2020’den itibaren ise evlenen kadın veya askerlik nedeniyle işten ayrılanların birikimleri tamamlayıcı emeklilik sisteminde kalmaya devam edecek.

YENİ SİSTEMDEN EMEKLİLİK

Bireysel emeklilik sisteminde ve OKS’de emeklilik yaşı 56. Kısa adı TES olan yeni sistemde ise emeklilik yaşının kamu zorunlu sosyal güvenlik sistemiyle uyumlu olması hedefleniyor. Bazı yerlerde emeklilik yaşının 60 olacağı telaffuz ediliyor. Sistemden çıkışlarda birikimlerin belli bir kısmının nakit olarak ödenmesi, kalan kısmının ise emekli aylığı olarak ödenmesi gündeme gelebilir. Böylece emeklilikte hem kamu zorunlu sosyal güvenlik sisteminden hem de tamamlayıcı emeklilik sisteminden emekli maaşı almak mümkün olabilecek.

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ