TİGEM Çiftlikleri’nin Dönüşümü

TİGEM Çiftlikleri’nin 18 tanesi özel sektöre 30 yıllığına kiralandı. Çiftlikler özel sektöre geçince dönüştü. Modern meyve bahçeleri kuruldu. Yeni, geleceğin tarım ve hayvancılığı için öncü yatırımlar arttı…

TİGEM’İN (Tarım işletmeleri Genel Müdürlüğü) geçmişi Osmanlı dönemine dayanır, ilk başlangıç noktası da haralardır. Ordunun ve sarayın iaşe ihtiyacını karşılamak ve at yetiştirmek üzere kurulan kurumun Osmanlı’nm güçlü olduğu dönemlerde arazi büyüklüğünün 4 milyon dekarı bulduğu söylenir, imparatorluğun son dönemlerinde ise bu araziler 450 bin hektara kadar gerilemiş.

Cumhuriyet döneminde ise bu devlet çiftliklerine zirai kimlik eklendi. 1937 yılında ordunun ihtiyacını karşılamak için Zirai Kombineler kuruldu. Yurdun değişik yerlerinde Hazine arazileri belirlenerek çiftlik haline dönüştürüldü. Bu kombineler bir taraftan ordunun ihtiyaçlarını karşılarken bir taraftan da modern tarım tekniklerinin uygulanması, tarım sanayinin geliştirilmesi ve bu konularda çiftçilere önderlik ve öğreticilik yapma görevi verildi. 1984 yılında TİGEM adını alan bu çiftlikler Türkiye’de tarım ve hayvancılığın kalkınmasında önemli bir rol üstlendi. Şu anda da sertifikalı tohumluk ve damızlık konusunda önemli işler yapıyorlar.

TARIMIN ÇEHRESİ DEĞİŞTİ

Türkiye’de tarım sektörü son yıllarda çok önemli mesafeler aldı. Özellikle 2002 yılından sonra tarımda adeta çağ atladık. 22 milyar dolar düzeyindeki tarımsal üretim 65 milyar dolar seviyelerine geldi. Birçok meyve ve sebzede üretim an lamında dünyada söz sahibiyiz. Sektör her geçen yıl kabuk değiştiriyor. Büyük sermaye grupları tarım sektöründe önemli yatırımlara imza atıyor.

Tarım sektörünün en önemli sorunlarından biri parçalanmış araziler. Miras Kanunu nedeniyle tek parça büyük tarım arazisi bulmak neredeyse imkansız. Büyük araziler sadece devletin elindeki TİGEM Çiftlikleri. Bunlardan 18 tanesi geçtiğimiz yıllarda 30 yıllığına özel sektörün kullanımı için kiraya verildi. Büyük sermaye grupları bu çiftlikleri kiralayarak tarım alanına ciddi yatırımlar yaptı. Anadolu Endüstri Holding, ABD’nin yoğurt kralı Hamdi Ulukaya, yaş meyve sebze devi Çekok Gıda, un ve unlu mamuller sektörünün büyüklerinden Doruk Holding, ünlü işadamı Ethem Sancak, bakliyat sektörünün lider firmalarından Tiryaki Holding bu çiftlikleri kiralayanlardan bazıları.

ÇOK MODERN BİR BAHÇE

Yolumuz geçtiğimiz dönemlerde bu kiralanan çiftliklerden birine düştü. Gördüğümüz manzara gerçekten etkileyiciydi. Bugüne kadar Anadolu’yu neredeyse adım adım dolaştık. Birçok büyük meyve ve sebze bahçesi gördük. Sakarya Karasu’da Çekok Gıda tarafından kurulan çiftlik bunlar arasında en modemi ve etkileyicisi idi. Devlette iken birkaç damızlık hayvanın yetiştiği 4 bin dekarlık çiftlik kivi, armut, ayva, fındık, Trabzon hurması gibi bir çok meyvenin yetiştiği modern bir bahçeye dönüştürülmüş. TIGEM çiftliklerinde hangi firmanın ne yatırım yaptığını araştırdık.

ANADOLU ETAP İKİ TANE KİRALADI

Anadolu Grubu, Özgörkey Holding ve dünyanın en büyük portakal suyu üreticilerinden Brezilyalı Cutrale Grubu’nun işbirliği ile 2009 yılı sonunda kurulan Anadolu Etap, 2010 yılında Tl-GEM’den 30 yıllığına Tahirova ve Kumkale çiftliklerini kiraladı. Türkiye’nin en büyük meyve bahçesini kurmayı hedefleyen Anadolu Etap ilk fidanları 23 Nisan 2011 tarihinde dikti. 2015 yılında da ilk hasadı yaptı.

Firma bu iki çiftliğe 150 milyon TL’nin üzerinde yatırım yaptı. Önümüzdeki dönemde 40 milyon TL’lik yatırım daha yapılacak.

Geçmişte Tahirova çiftliğinde süt, Kumkale çiftliğinde ise besi sığırcılığı yapılıyordu. Hayvanların yem ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yonca, fiğ, silajlık mısır yetiştiriliyordu. Ayrıca tohumluk olarak çeltik ve buğday da üretiliyordu. Özetle, genel itibariyle tarla bitkileri üretimi yapılıyordu.

BÜYÜK DÖNÜŞÜM

Bugün Çanakkale’de 6 bin dekar arazi üzerinde bulunan Kumkale Çiftliği’nde şeftali, nektarin ve kayısı çeşitleri yetiştiriliyor. 10 bin dekar arazi üzerinde konumlanan Balıkesir’deki Tahirova Çiftliği’nde ise şeftali, nektarin, elma, armut, erik ve kiraz üretimi söz konusu. Bu iki bahçede de hasat başlamış durumda. Bu yıl 20 bin ton meyve bekleniyor. Ağaçlar henüz genç olduğu için önümüzdeki yıllarda bu miktar daha da artacak.

Anadolu Etap Genel Müdürü Demir Şarman, çiftliklerde yetiştirilen meyvelerin bir kısmının sofralık olduğunu, bir kısmının ise meyve suyu olarak fabrikalarında işlendiğini söylüyor. Şarman, “Meyve suyu operasyonlarımızda 2015 yılında fabrikalarımızda işlenen meyve miktarı 162 bin tonu geçti. Toplam işlenen meyvenin yüzde 50’sini ABD, Latin Amerika ve Japonya gibi ülkelere ihraç ediyoruz” diyor. TIGEM Çiftlikleri’ni kiralamaktan son derece memnun olduklarını belirten Şarman, “Anadolu Etap

olarak stratejimiz doğrultusunda bizim için doğru bir yatırım olacağına inandığımız tüm fırsatlarla ilgileniyoruz. Kriterlerimize uygun olması durumda yeni çiftliklerin özelleştirilmesiyle de ilgileniriz” diyor.

ÇEKOK GIDA KARASU ÇİFTLİĞİ

600 milyon TL cirosu ile Türkiye’nin en büyük meyvecisi konumunda olan Çekok Gıda, Sakarya Karasu ve Antalya’da iki çiftlik kiraladı. Bu çiftliklere Türkiye’nin en modern ve teknolojik meyve bahçeleri ve seralarını kuruyor. Bu çiftliklerde kivi, elma, armut, ayva, Trabzon hurması, nar, narenciye, fındık, incir yetiştirecek. Toplam ağaç sayısı 2 milyon 800 bin adede ulaşmış durumda. Hedef ise 10 bin dekarda 5 milyon ağaç sayısına ulaşmak. Sakarya Karasu’daki çiftliğin 1.500 dekarı sadece kivi bahçesi. Avrupa’nın en büyük kivi bahçesi olacak. Karasu Çiftliği’ne 10 milyon dolarlık yatırım yapılacak. Yerinde gördüğümüz bu çiftlikte yatırım öncelikle bahçeye yapılmış. Çiftliğin içindeki binalar kamudan kalma olduğu için geçmişin izlerini taşıyor. Zaman içinde binalar da yenilenecek.

Antalya’da kiralanan çiftlik ise 2 bin dekar. Bunun 60 dekarında seracılık yatırımı yapılıyor. 30 dekarı topraksız, 30 dekarı da klasik sera. Bu çiftlikte domates, salatalık, karpuz, kavun, biber yetiştiriliyor. Karpuz ve kavunu serada erkenci ürün olarak çıkarıyorlar. Çiftlikler modern tekniklerle donatılmış. Merkezi sulama ve ilaçlama sistemleri kurulu. Nem ölçme sistemleri ile meyvelerin suya ihtiyaç duyup duymadığı her daim ölçülüyor ve ne kadar su gerekiyorsa veriliyor. Bahçelerin üzerine file sistemleri ile örtülmüş. Böylece dolu yağdığı zaman ürün zarar görmüyor. Aynı zamanda aşırı sıcaklarda yem bezelyesi ve kışlık sebze yetiştiriciliği yapılıyor. Çiftliğin mevcut toplam arazisi 22 bin 500 dekar olup, bunun 10 bin dekarı ekilebilir, geriye kalan kısmı ise bataklık, sazlık ve orman arazisi. Çiftlikte yetiştirilen ürünler Yeşil Küre ve Orvital markası ile satılıyor. Aydın, “Markalarımız organik piyasasının bilinen markala-n.Ürünlerimiz iç piyasada bütün ulusal marketlerde satılıyor. Dubai’ye ihracat yapıyoruz, Almanya için çalışmalarımız devam ediyor. AB Organik sertifikası almak üzereyiz. Sertifikayı aldıktan sonra gelişmiş ülkelerin tamamına yakınma satış yapmayı hedefliyoruz” diyor.

ATA SANCAK ÇİFTLİĞİ

Denizli Acıpayam’daki Ata Sancak Acıpayam Tarım işletmesi 2005 yılında kuruldu. Ata Holding ve Sancak Grubu’nun ortaklığındaki şirkette bir dönem koç Holding de ortak olarak yer aldı. TI-GEM’den 30 yıllığına kiralanan çiftlikte Türkiye’nin en modem süt hayvancılığı yapılıyor. 2 bin 400 hektarlık bir araziye sahip olan Ata Sancak Çiftliği’nde 10 bine yakın hayvan bulunuyor. Çiftlik Avrupa standartlarında ve onaylı süt üretimi yapıyor. Avrupa’nın da en büyük süt üretim merkezlerinden biri konumunda. Çiftlikteki hayvanların tamamı kuruluş döneminde Amerika’dan ithal edilen Holste-in ırkından oluşuyor. Tesis tüberküloz ve bruselloz hastalıklardan da ari özelliğine sahip.

BERCE BERABERCE ÇİFTLİĞİ

Berce Beraberce Tarım işletmeleri, TIGEM’e ait Muş Alparslan Tarım işletmeleri arazisi üzerine kurulmuş. Berce, Hasip Gencer’e ait Doruk Grubu’nun bitkisel ve hayvansal üretim yapan şirketi. TI-GEM arazisi 2010’da 30 yıllığına kiralanmış. Un ve unlu mamuller sektörünün önemli şirketlerinden biri olan Doruk Holding, 1972’den beri buğdayla ilgili neredeyse her konuda iş yapmış, bu konuda dünya çapında söz sahibi bir kurum. Alparslan Çiftliği de ana faaliyet konusunda daha iyi noktalara gelebilmek için kiralanmış.

Berce ise bir tarım ve hayvancılık şirketi. Hedefi, arazilerin etrafını çevirip, büyük ölçekli bitkisel ve hayvansal üretim yapmak değil. Tersine, kırsal üreticinin verimini artırıp, bu artan verimden pay almak. Berce kendini, “Tarım ürünleri üreten bir şirket değil, tarımsal üreticiler üreten bir şirket” olarak tanımlıyor. Çiftliklerde hem kendi tesisleri için üretim yapıyor hem de tohumlar geliştirerek çevresindeki üreticilerle işbirliği yapıyor. Buralardan çıkan ürünler de kendi üretimlerinde kullanılıyor. Berce yapılanmasının iki temel taşı, büyükbaş süt hayvancılığı ile tarla ve yem bitkileri üretimi. Çiftlik bu iki konuda uzmanlaşıyor.

YALOVA GARDEN

Yalova Garden, süs bitkileri sektöründe faaliyet gösteren 40 işletmenin ortaklığı ile kurulmuş. 2013 yılında Yalova Atatürk T1GEM Çiftliği’ni 30 yıllığına kiralamışlar. Adını da Yalova Garden olarak değiştirmişler. Bugün iç ve dış mekan süs bitkileri, kesme çiçek ve mevsimlik çiçek üretimi yapan işletme sayısı 44’e ulaşmış. Yalova Garden bugün, süs bitkileri konusunda iyi tarım uygulamaları ve organik tarıma öncülük yapıyor. Tarımsal konularda danışmanlık veriyor, peyzaj ve sulama projeleri geliştiriyor, projelerin uygulamasını yürütüp ve bakım onarım hizmetlerini sürdürüyor. Her türlü tohum, fide, zirai ilaç, fidan, katkı maddesi, torf, toprak, gübre, mineral ve besleyicilerin alım satımı, ithalat ve ihracatını yapıyor. Süs bitkileri sektöründe önemli bir yere sahip.

AKSA TARIM, SÜT VE ET ÜRETİYOR

Enerji sektörünün güçlü oyuncularından Aksa, tarım alanında da sessiz sedasız büyüyor. Aksa Tarım, TÎGEM’den iki büyük çiftlik kiralayarak tarım sektörüne girmişti. 2004 yılında kiralanan Samsun Gelemen ve Tekirdağ İnanlı çiftliklerindeki toplam arazi büyüklüğü 25 bin dekar. Tekirdağ İnanlı’daki işletmede AB standartlarına uygun süt ve et sığırcılığı yapılıyor. Modern ve teknolojik sağım sistemlerine sahip, tümü bilgisayar entegreli tarım işletmelerinde, hayvan hareketleri barkod sistemi ile izleniyor. Maksimum hijyen ortamı sağlanan bu tesisler önde gelen tarım ve hayvancılık kuruluşlarından biri haline gelmeyi hedefliyor.

Aksa Gelemen Tarım İşletmesi’nin toplam arazi varlığı ise 11 bin 958 dekar olup 7 bin dekarında bitkisel üretim faaliyeti sürüyor. 4 bin 958 dekarlık arazi ise ormanlık, tabii çayır ile binalar ve yollardan oluşuyor. Kültür altı olan 7 bin dekar arazinin tamamı hayvan yemi üretimine tahsis edilmiş olup, güzlük olarak 2 bin 425 dekarda fiğ ve tritikale, 2 bin 100 dekarda fiğ ve yulaf ekimi yapılıyor. 620 dekar yonca alanı bulunuyor. Yine bu arazilerde 1.500 dekar damla sulama, 1.100 dekar ise yağmurlama sulama ile toplam 2 bin 600 dekar silajlık mısır ekimi yapılıyor. İşletmede bulunan 671 dekarlık mera alanı elektro çit ile çevrilmiş durumda; çayırlar biçilerek otlar kaldırıldıktan sonra süt hayvanları bu meralarda otlatılıyor.

GÖKÇEADA ELTA – ADA ÇİFTLİĞİ

Elta Elektrik’e ait Elta-Ada Çiftliği 2004 yılında Gökçeada’da kuruldu. Çiftlikte 3.100 dekar arazide sadece organik sertifikalı ürünler üretiliyor. Çiftlikte 1.500 dekar arazide organik yem bitkileri (yonca, fiğ, mısır, arpa ve buğday) yetiştirerek inek, keçi ve koyun-larm tüm yem ihtiyacı sağlanıyor. 200 sağmal olmak üzere toplam 550 inekle, günlük 5 ton organik süt üretiyor. Çiftlikte koyun ve keçi yetiştiriciliği de yapılıyor. Üretilen süt çiftlikteki mandıra tesisinde işlenerek, Türkiye’nin ilk organik yoğurt, günlük süt ve farklı peynir çeşitleri üretildi. Ürünler başta ekolojik halk pazarları olmak üzere, zincir marketlerde satılıyor. Çiftlikteki 1.000 dekar zeytinlikte 16 bin zeytin ağacı var. Zeytinler fabrikalarında işlenerek organik sızma zeytinyağı olarak satılıyor. Firmanın sebze-meyve, bağcılık ve arıcılık faaliyetleri de bulunuyor.

İSOTLAR HATAY ÇİFTLİĞİ

Tata’nm Türkiye distribütörü olarak bilinen Isotlar Grup, Tl-GEM çiftliklerinden birini alarak tarım sektörüne yatırım yapmaya başlayan bir diğer kuruluş. İsotar, Isotlar Grup bünyesinde 2006 yılında Çukurova bölgesinde tarımsal faaliyetler yürütmek amacı ile kurulmuş. Hatay’daki Tl GEM Turunçgil Çiftliğini 30 yıllığına kiralayarak tarım sektörüne girmiş. Dörtyol, Erzin ilçelerinde toplam 2 bin 650 dönüm arazide mandalina, limon, nektarin başta olmak üzere meyvecilik yapıyor. Ayrıca mısır, buğday ve yer fıstığı üretimi de yapıyor. Arazilerin tamamı damla sulama sistemiyle sulanıyor. İsotar, arazilerinde tarımsal üretim, çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyecek şekilde kontrollü yapılıyor, bu sayede iyi tarım belgesi Globalgap almaya hak kazanmış durumda.