Kaçak Sigaranın Milli Gelire Zararı
Türkiye, hacimsel olarak dünyada kaçak sigaranın en yüksek olduğu ülkelerden biri konumunda bulunuyor. Tütün mamulleri kaçakçılığının oluşturduğu tehlike ülkemizde gün geçtikçe artarken, tütün mamullerindeki kaçağı anlamak için önce yasal sigara pazarıyla arasındaki tahterevalliye benzer ilişkiye bakmak gerekiyor.
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) verilerine göre yasal sigara pazarı 2010 yılına kadar yıllık yaklaşık 5,4 milyar paket seviyelerinde seyretti. 2010 yılında yasal satışlarla bu sayı 4,7 milyar pakete düştü. Yapılan bağımsız araştırmalar, yasal sigara pazarının daraldığı dönemde kaçak sigara pazarında ciddi bir artışa işaret ediyor.
Kaçak ve sahte gibi vergisi ödenmeyen sigaraların ülkemizdeki boyutunu belirlemek adına yılda 2 kez bağımsız bir araştırma şirketi tarafından Boş Paket Araştırması yapılıyor. Vergisi ödenmemiş sigaraların ülkemizdeki boyutunu ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilen bu araştırmada, Türkiye’yi temsilen 36 büyük ilden 10 bin adet boş sigara paketi sokaklardan ve çöplerden rastgele toplanıyor ve inceleniyor.
Bu araştırmanın sonuçlarına göre, 2009’da yüzde 5’ler seviyesindeki kaçak sigara oranı, 2010 ve 2011 yıllarında yüzde 20’lere tırmandı. 2012 yılına geldiğimizde ise kaçak sigara pazarında bir gerileme oldu. Araştırma sonuçları kaçak sigaranın yüzde 20’den yüzde 13,4’e gerilediğini gösteriyor. Kaçak sigara pazarındaki bu düşüşle birlikte bu sefer yasal pazarda tekrar bir toparlanma meydana geliyor ve 5 milyar paket yasal sigara satışı gerçekleşiyor.
2013’te ise kaçak oranında bir önceki yıla göre yeniden bir yükselme var, kaçak yine yüzde 20lere tırmanmış görünüyor. Buna bağlı olarak yasal pazarda yine bir daralmanın meydana gelmesi sürpriz değil. Özetle yasal pazarla kaçak arasındaki ilişki tam bir tahterevalli gibi.
GÜNEYDOĞUDA 2 SİGARADAN 1’İ KAÇAK!
Ülke genelinde her 5 sigaradan 1’i kaçakken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde neredeyse her iki sigaradan biri kaçak durumda bulunuyor. Karadeniz Bölgesi genelinde ise yüzde 14’lerde seyreden kaçak oranı, bölgenin doğusuna, sınır kapılarına doğru gidildikçe tırmanıyor. Karadeniz’in sınıra yakın illerinde kaçak sigara yüzde 40-50 seviyelerinde seyrediyor. Kaçak sigarada en dikkat çekici nokta ise yasadışı pazarın yaklaşık yarısının Türkiye’de herhangi bir yasal satışı bulunmayan sigaralardan oluşması ki, bu da Türkiye’yi kaçak ticaretinin merkezlerine ve yol haritalarına götürüyor.
AB PARLAMENTOSU BULGARİSTAN DİYOR
Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı’nın (KOM) 2012 yılı raporuna göre, ülkemizde ele geçirilen kaçak sigaraların yaklaşık yüzde 80’i, Türkiye’ye Doğu ve Güneydoğu sınırlarından giriş yapmış. Rapora göre operasyonlarda Bulgaristan, Çin ve BAE kaynaklı kaçak sigaralar; Irak, İran, Suriye, Libya, Mısır, KKTC, Romanya ve Gürcistan’da depolandıktan sonra kara ve denizyoluyla ülkemize ve diğer Avrupa ülkelerine yasadışı yollardan sevk ediliyor.
Avrupa Birliği Parlamentosu Bütçe Kontrol Komitesi ise geçtiğimiz Eylül ayında bu konuda net bir adrese işaret etti. Komite raporuna göre, Türkiye’nin kaçak pazarının yüzde 40’ından fazlasını Bulgaristan Sofya’da bulunan bir firma tarafından üretilen ürünler oluşturuyor. Rapora göre bu ürünler önce Irak’a ihraç ediliyor, sonra Türkiye’ye kaçak yoldan sokuluyor.
Kaçak sigaranın sevk yöntemleri ise birbirinden ilginç.
Irak sınırında teleferik ile Türkiye’ye kaçak sigara sokulmasının görüntüleri internette paylaşılıyor. Onun dışında kaçakçılar yemek tabldotları, çeyiz sandıkları, ot çuvalları, arı kovanları, cenaze arabaları ve çöp kamyonları gibi birbirinden “yaratıcı” sevk yöntemleri geliştirilmiş durumda.
KOMŞUDAN GELİYOR
Kaçakçıları bu yaratıcı yöntemlere sevk eden ve kaçak oranını artıran nedenlere baktığımızda ise ilk sırada komşu ülkelerle aramızda oluşan fiyat farkını görüyoruz. Maliye 2 yıl önce İstanbul’da yapılan Tütün Ürünlerinin Vergilendirilmesi Taraflar Toplantısı’nda konuyu tüm açıklığıyla ortaya koymuştu: “Suriye, Irak, Gürcistan gibi Türkiye’nin doğusundaki ülkelerde sigara paket fiyatı ortalama 1 dolar, Türkiye’de ise 3 doların biraz üzerinde. Bu durum kaçakçılığı çok cazip hale getiriyor.”
ikinci bir neden, yürütülen onca mücadeleye rağmen cezaların çok da caydırıcı olmaması. KOM Raporu’nda ise bu durum şöyle ifade ediliyor:
“Sigara kaçakçılığı suçlarına verilen cezaların narkotik suçlara oranla daha az caydırıcı olması, daha az suç sermayesi gerektirmesi, kolay temin edilebilmesi ve yüksek kâr getirisi son dönemde uyuşturucu kaçakçılarının sigara kaçakçılığına yönelmesine sebep olmuş ve sigara kaçakçılığını ön plana çıkarmıştır.” Son olarak satış ruhsatına sahip bayilerin sayısının giderek azalması da kaçak sigara satışında artışı gündeme getiriyor.
DEVLET MÜCADELE EDİYOR
Kaçak sigaradaki artış ve 5,5 milyar TL’ye dayanan vergi kayıpları üzerine, Ekim 2011’de Tütün ve Tütün Mamulleri Kaçakçılığı ile Mücadele Eylem Planı resmi olarak açıklandı. Bu planla birlikte atılan somut adımlar da hızlandı. ALO 136 Kaçakçılık ihbar Hattı aktifleştirildi. 2013 Mart ayında Gümrük Kanunu’nda yapılan değişiklikle Sarp sınır kapısından Gürcistan’a kimlikle giriş ücreti de 1 liradan 15 liraya çıkarıldı.
Tedbirler genişletildikçe yakalanan kaçak sigaralar da buna paralel olarak arttı. Yine KOM 2012 verilerine göre son durum şöyle: “2012’de ülke genelinde 99 milyon 100 bin paket kaçak sigara yakalandı. 2011’de 69 milyon 730 bin 125 paket, 2010’da 43 milyon 545 bin 267 paket, 2009’da ise 10 milyon 149 bin 605 paket sigara ele geçirildi.”
Özetle kaçak sigara oranı büyüdükçe yakalanan kaçak oranı da artıyor. Yakalamaların ardından gelecek cezaların caydırıcılığı ve diğer önlemlerle birlikte, kaçak sorununun zaman içinde daha kapsamlı bir çözüme kavuşması hedefleniyor.
